‘Daha Çok Sorumluluk Daha Az Plastik Projesi’, Kazdağları ve Edremit Körfezi bölgesinde tarımsal üretimde kullanılan tehlikeli kimyasalların ve diğer plastik ambalajlarının sosyo-ekolojik olarak güvenli, sürdürülebilir ve ekonomik açıdan uygulanabilir bir şekilde toplanması ve bertaraf edilmesi için katılımcı, havza ölçeğinde bir atık yönetimi modelinin geliştirilmesini amaçlıyor.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın Küresel Çevre Fonu Küçük Destek Programı (UNDP-GEF/SGP) tarafından desteklenen bu proje aracılığıyla özel, sivil ve kamu paydaşlarını, uygulayıcıların, profesyonellerin ve uzmanların yanı sıra araştırmacıları ve akademisyenleri bir araya getirerek tartışmayı kolaylaştırmak, işbirliğini ve stratejik düşünmeyi teşvik etmek için çaba gösteriyoruz. 

Diğer yandan bu çalışma ile tarımsal üretimde kullanılan pestisit ambalajı ve sair plastik kirliliği meselesinin insan sağlığı ve ekolojik açıdan güvenli, etkili, katılımcı ve sürdürülebilir bir yönetim modeliyle çözülmesine yönelik bir diyalog süreci için elverişli bir zemin oluşturmayı hedefliyoruz.

Dayanıklı bir atık yönetim modeli için ortak sorumluluk zeminine ihtiyaç var

Ülkemizde her yıl tarımsal üretimde kullanılan binlerce ton boş pestisit ambalajı, mevzuat yetersizliği, mali ve idari kısıtlar, bilgisizlik ve birincil sorumluluğun çiftçilerin sırtına yüklenmesi gibi nedenlerle su ve tarla kenarlarına yani  doğaya terk edilmektedir. Çevreye bırakılan pestisit ambalajları hem plastik hem de kimyasal atık olarak toprak ve su kirliliğine yol açmakta, halk sağlığı ve gıda güvenliği açısından büyük bir risk oluşturmaktadır, zira pestisit ambalajları tehlikeli madde sınıfında yer alan atıklardır.

     

Pestisit kullanımına ve pestisit ambalajlarının bertarafına ilişkin sorunun boyutu; pestisit kullanım miktarı, kullanan kişi sayısı ve çiftçi kaydı bilgisi, kullanım alanı ölçüsü, çıkan ambalaj miktarı/sayısı gibi verilerin şeffaf ve erişilebilir olmaması nedeniyle de tam olarak ölçülememektedir.

Yerel, ulusal ve uluslararası ölçekte gıda güvenliği ve çevre sağlığı sorunu yaratan pestisitlerin kullanımının azaltılması kadar pestisit atıklarının toplanması ve bertarafı da kritik önem taşımaktadır. Doğrudan geri dönüşümde kullanılamayan bu atıkların yeraltı ve yerüstü su kaynaklarımıza, hava ve toprağımıza ve tüm canlı yaşamına verdiği zararın azaltılması ve yeniden ekonomiye kazandırılması, başta kamu kurumları olmak üzere bütün pestisit üretici ve dağıtıcıları ile kullanıcıların yükümlülüğündedir.

Kimi ülkelerde değişik model ve yöntemlerle geri kazanılmaya çalışılan tarımsal alandaki plastik kirliliğinin önlenmesi için maalesef ülkemizde yerleşik ve yaygın bir atık yönetim modeli bulunmamaktadır. Az sayıdaki il ve ilçede birkaç kamu kurumunun ve yerel yönetimlerin hayata geçirdiği ve pestisit üreticileri ile dağıtıcılarının doğrudan sorumluluk almadığı pilot uygulamalar ise ne yazık ki etkili bir sonuç doğurmamaktadır.

Daha Çok Sorumluluk Daha Az Plastik Projesi'nin destekçileri ve katılımcıları

‘Daha Çok Sorumluluk Daha Az Plastik’ başlıklı çalışma, tarımsal üretimde kullanılan pestisit ambalajı ve sair plastik kirliliğinin azaltılması için sürdürülebilir bir atık yönetim modelinin ancak ortak sorumlulukla gerçekleşebileceği fikrinden hareketle tasarlandı. Hazırlık çalışmaları yaklaşık üç yıl önce başlayan bu projenin, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın Küresel Çevre Fonu Küçük Destek Programı tarafından desteklenen son etabı Eylül 2022’de başlatıldı.

Nihai hedef olarak pestisit kullanımının azaltılmasını ve sıfırlanmasını gözeten bu çalışma, Kazdağları ve Edremit Körfezi havzasındaki yerel ve merkezi kamu idarelerini, çiftçi ve üretici örgütlerini ve sivil organizasyonları bir araya getirerek ‘Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’ ilkesi kapsamında harekete geçirmeye çaba gösteriyor.

                                    

Proje faaliyetlerine Eylül 2022’den bu yana küçük ve büyük ölçekli tarım üreticileri, köylüler, tüketiciler, meslek birlikleri, ticaret odaları, pestisit ve tarımsal plastik dağıtıcıları, belediye başkanları, bölgedeki yerel yönetimlerin uzmanları ve yöneticileri, merkezi kamunun taşra teşkilatları, yerel halk, akademisyenler, araştırmacılar ve sivil toplum örgütleri katıldı.

Projenin, biri belediye olmak üzere beş yerel ortağı bulunuyor: S. S. Çanakkale Troida Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi (TROİDA), Çanakkale Yerel Kalkınma Derneği (ÇAYEKA), Gülpınar Sürdürülebilir Yaşam Derneği (GSYD), S.S. Çanakkale Üretim ve Pazarlama Kooperatifi (ÇAKOOP) ve Balıkesir Gömeç Belediyesi.

 

 

 

 

 

‘Daha Çok Sorumluluk Daha Az Plastik Projesi’nde şimdiye kadar neler yapıldı?

Çalışmanın hazırlık aşamasında ilk olarak atık yönetimi konusunda ulusal mevzuat taraması yapıldı, dünya ve Türkiye’deki pestisit ve tarımda kullanılan plastik atık uygulamaları derlendi. Fransa’daki ADIVALOR (Tarımsal Atıkların Geri Dönüştürülmesi için Çiftçiler, Distribütörler, Endüstriyel Üreticiler) sistemi yetkilileriyle, Antalya ve İzmir Büyükşehir Belediyelerindeki ilgili uzmanlarla ve Zirai İlaç Üreticileri Derneği (ZİMİD) ile çevrimiçi görüşmeler yapılarak bilgi alındı çalışma hedefleri aktarıldı. 

Saha çalışma ziyaretlerinin ardından Kazdağları havzasında üretici ve uzmanla anket ve odak grup görüşmeleri yapılarak yerel ahalinin pestisit kullanımına ve pestisit ambalaj atıkları bertarafına yönelik bilgisi ve tutumu ile uygulanan konteyner sisteminin olumlu ve olumsuz yönleri raporlandı. Saha çalışması kapsamında Çanakkale ve Edremit Körfezi’nde beş farklı ilçede 600'e yakın çiftçi ve 12 zirai ilaç bayisi ile yapılan görüşmeler, pestisit kaplarının doğaya ve halk sağlığına yönelik etkilerini gözler önüne serdi.

     

Saha Araştırma Raporu 

Ekim 2023’te yayınlanan “Kazdağları ve Edremit Körfezi’nde Pestisit Ambalajı ve Plastik Atık Yönetiminde Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu” başlıklı saha araştırması raporuna göre, yörede meyve ve sebze üretiminde zirai mücadelede pestisit kullanımı hayli yaygın. Ancak üreticiler arasında bu ürünlerin doğru kullanımı, zirai mücadele açısından etkileri, doğaya ve halk sağlığına zararları ve atıkların bertarafı / geri kazanımı konusunda sistemli bir yaklaşımın olduğunu söylemek zor. Çiftçiler, zehirli atık sınıfındaki boş pestisit ambalajlarını çoğunlukla gelişigüzel uyguladıkları yöntemlerle bertaraf ediyorlar. Bu yöntemler arasında toprağa gömme, yakma, araziye veya en yakın sulama kanalına atma, evsel atıklarla birlikte çöpe atma ve eğer varsa kamu idaresi tarafından köylere konulan konteynerlere atma bulunuyor.

Saha araştırma raporu için bakınız. 

Paydaşlarla Arama ve Ağ Oluşturma Toplantısı

11-12 Nisan 2023 günlerinde Çanakkale’de, meseleye ilişkin bütün tarafların işbirliğini ve sorumluluk alanını geliştirmeye yönelik bir ağ oluşturmaya çalıştığımız Paydaşlarla Arama ve Ağ Oluşturma Toplantısı yapıldı. Toplantıya havzadaki yerel ve merkezi kamu idaresi yetkilileri, (Zirai İlaç Üreticileri Derneği / ZİMİD gibi) pestisit üretici ve bayii temsilcileri, ziraat odaları, Güney Marmara Kalkınma Ajansı temsilcileri, zirai üretici birlik ve kooperatifleri, üniversite bileşenleri ve havzadaki yerel sivil toplum kurumları ve girişimleri katıldılar.

Köy buluşmaları, fotoğraf sergisi ve çocuk atölyeleri

2023 yaz ayları boyunca çeşitli köy ve yöre festivallerinde üreticilerle buluşmalar gerçekleştirildi. Çanakkale Bayramiç, Balıkesir Gömeç, Ayvacık Gülpınar köyünde yapılan bu buluşmalarda aynı zamanda konuya ilişkin bilgi ve farkındalığı artırmak üzere fotoğraf sergileri ve çocuk atölyeleri düzenlendi, bilgilendirici föyler dağıtıldı.

              
18-20 Ağustos 2023 - Bayramiç Şenlikleri                                                                             5-6 Eylül 2023 - Gömeç Kurtuluş Şenlikleri

                                        
    29 Eylül 2023 - Panel: Yerel Tarımın Geleceği - Belediyelerin Rolü, Gömeç              30 Eylül 2023 - Köy buluşması, Ayvacık Gülpınar              

Gömeç Belediyesi'nde Pilot Uygulama Mutabakatı 

Gömeç ve köylerinde Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu esaslı bir atık yönetimi sisteminin pilot uygulamasını hayata geçirmek için konunun taraflarının 28 Temmuz 2023 günü Gömeç’te yapılan toplantıda bir araya gelmesi sağlandı.

Bu toplantıya, Gömeç Belediye Başkanı, Zirai İlaç Üreticileri Derneği (ZİMİD) Başkanı, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Küresel Çevre Fonu Küçük Destek Programı Ulusal Koordinatörü ile Kozaklı Tarım, Çanakkale Yerel Kalkınma Derneği (ÇAYEKA), Yurttaşlık Derneği ve proje saha sorumluları katıldı.

Bu toplantıda varılan ön mutabakat sonucunda, 29 Eylül 2023 tarihinde Gömeç Belediyesi ile yöredeki en büyük zeytin ve zeytinyağı üreticisi olan Kozaklı Tarım arasında bir mutabakat imzalanması sağlanarak, havzada pestisit kapları ve tarımda kullanılan diğer plastiklerin toplanıp geri kazandırılmasına yönelik pilot uygulamanın ilk adımı atılmış oldu. Bu pilot uygulamanın havzadaki diğer belde ve yörelerde de yaygınlaştırılması hedefleniyor. 

2017 yılından bu yana Çanakkale ve köylerinde uygulanan konteynerle toplama ve bertaraf sisteminin geliştirilmesi yönünde Çanakkale Tarım ve Orman İl Müdürlüğü ile görüşmeler sürüyor.

                                                        

Havzada kalıcı işbirliklerine doğru

Çalışma kapsamında 24-25 Kasım 2023 tarihinde yapılacak Paydaşlarla Ağ ve Takip Toplantısı ile Kazdağları ve Edremit Körfezi’nde pestisit ambalajı ve plastik atık sorununun katılımcılık esaslı yönetiminde kalıcı işbirliklerinin kurulması için bir adım daha atılacak. 

Havzada üç yıl boyunca yaratılan ağın güçlendirilmesi ve stratejik bir işbirliğine dönüşmesini hedefleyen bu toplantıda ele alınacak sunum ve tartışma başlıkları şunlar:

- Tarımsal üretimin dayanıklılığı ve doğal kaynakların korunması

- Tarımda plastik atıkların yönetimi

- Tarımsal atık yönetiminde belediyelerin rolü

Toplantıya Çanakkale Tarım İl Müdürlüğü, Çanakkale Belediyesi, Antalya Büyükşehir Belediyesi, Balıkesir Gömeç Belediyesi, Çanakkale Bayramiç Belediyesi, Ege ve Marmara Çevreci Belediyeler Birliği, Marmara Belediyeler Birliği, Çanakkale Üniversitesi Ziraat Fakültesi, BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Türkiye, BM Kalkınma Programı Küresel Çevre Fonu (UNDP GEF) Türkiye, TEMA, Greenpeace Akdeniz, Buğday Derneği ve TOMRA Collection (Akıllı geri dönüşüm otomat sistemleri) gibi kurumlardan temsilcilerin yanı sıra yöredeki üretici kurum ve kuruluşları, ekoloji örgütleri ve yurttaşlar katılacak.  

Program kapsamında ayrıca havzadaki gençlerin çevre meselelerine ilişkin bilgi ve duyarlılığını artırmak, gençler arasında bir ağ tesis etmek amacıyla “Plastiksiz Dünyaya Doğru” başlıklı bir gençlik atölyesi de düzenlenecek. 

Video-röportaj çalışmaları

Saha çalışmalarına paralel olarak üretilen video-röportajları aşağıdaki linklerden izleyebilirsiniz.

Pestisit Ambalajı ve Plastik Atık Sorununun Katılımcı Yönetimi İçin Kalıcı İşbirliklerine Doğru
Pestisit Ambalajı ve Plastik Atık Sorununun Katılımcı Yönetimi İçin Üreticiler Ne Diyor - 1
Pestisit Ambalajı ve Plastik Atık Sorununun Katılımcı Yönetimi İçin Üreticiler Ne Diyor - 2
Tarımsal Atık Yönetiminde Gömeç'te Pilot Uygulama